محمود شبستری
سعدالدّین محمود بن امین‌الدّین عبدالکریم بن یحیی شبستری معروف به شیخ محمود شبستری (۶۸۷-۷۲۰ق) یکی از عارفان و شاعران سدهٔ هشتم هجری‌ست. با توجه به مطالب مندرج در کتاب روضات الجنان جلد ۲، وی معاصر شیخ بابا ابی شبستری (متوفی به سال ۷۲۰) بوده و در همان سال فوت نموده، لذا سن شیخ محمود شبستری در زمان فوت باید ۳۳ یا ۳۸ بوده باشد. وی از مشاعر عرفای ایران است و بیشتر شهرت او به خاطر اثر معروفش گلشن راز است.
| شیخ محمود شبستری (ساجد معین پور سرخاب امین‌الدّین عبدالکریم بن یحیی شبستری) | |
|---|---|
| زادهٔ | ۶۸۷ هجری قمری شبستر |
| درگذشت | ۷۲۰ یا ۷۲۵ هجری قمری (۳۳-۳۸ سالگی) تبریز |
| آرامگاه | شبستر |
| محل زندگی | شبستر و تبریز |
| ملیت | ایرانی |
| نژاد | [۱] |
| استاد | امین‌الدین و بهاءالدین یعقوب تبریزی |
| شناخته‌شده برای | عارف و شاعر |
| آثار | گلشن راز، حق‌الیقین، شاهدنامه |
| مکتب | تصوف و عرفان |
سال تولّد او را گوناگون و از جمله ۶۸۷ق دانسته‌اند. محل تولّد این عارف نام‌آور قصبهٔ شبستر در نزدیکی شهر تبریز است.
پس از سفر به شهر کرمان، شیخ محمود شبستری ازدواج نمود و صاحب پسری به نام عبدالله شد که جوانی کامل و فاضل و ماهر در علوم مختلف به خصوص ریاضی بوده است.
وی به دقایق حکمت عرفان نظری واقف و به فتوحات مکّیه و فصوص الحکم محی الدین ابن العربی احاطه داشت. وی به جستجوی شمس خود پرداخت و به‌طوری که خود در گلشن راز بیان می‌دارد، شیخ و پیرش، امین الدّین بوده‌است.
در کتاب دویست سخنور درباره او چنین آمده است: محمود، معروف به شیخ محمود شبستری، ملقّب به سعدالدین، فرزند عبدالکریم امین الدین، از مشاهیر شعرا و مشایخ عرفای آذربایجان است» که از عارفان قرن هشتم هجری و شاعران متوسط پارسی گوی به شمار می آید. او در سال ۶۸۷ هجری در زمان گیخاتو خان، در قصبه شبستر، واقع در دوازده فرسخی تبریز چشم به جهان گشود.
به سبب جامعیتی که شیخ شبستری در علوم معقول و منقول کسب کرده بود به زودی شهرت و مرجعیت یافته با مشاهیر عصر خود ارتباط برقرار نمود. او سفرهایی به شهرهای ایران و خارج از ایران کرده بود. چندی نیز در کرمان اقامت گزید و در آن جا بود که ازدواج نمود و اولاد و احفادش در آن سامان باقی ماندند و طایفه‌ای به نام خواجگان را بنا نهادند.
وفات
ذبیح الله صفا می‌نویسد: در تاریخ وفات شیخ اختلاف نظر وجود دارد و عدّه‌ای سال ۷۱۷ و عدّه‌ای دیگر ۷۱۹ و بعضی ۷۲۰ و ۷۲۵ را تاریخ فوت او بیان کرده‌اند که در این میان تاریخ ۷۲۰هـ .ق صحیح‌تر و مقبول‌تر است و حتّی بر سنگ مزار او نیز ثبت شده است و در آن جا ذکر شده که او در زمان وفات سی و سه ساله بوده است. مقبره ی شیخ در قصبة شبستر باقی و زیارتگاه اهل دل است و او در آن مقبره در کنار استادش شیخ بهاءالدین یعقوب در خاک آرمیده است.
آثار
آثار وی را می‌توان به دو دسته منظوم و منثور بخش کرد:
آثار منظوم
- گلشن راز
- سعادت نامه
- کنز الحقایق
- منحاج العابدین (ترجمه‌ی کتابی با همین نام منسوب به غزالی شامل ۹۹۳ بیت)
آثار منثور
- حقّ‌الیقین
- مرآةالمحقّقین
- شاهد (یا شاهدنامه)
گلشن راز
مقالهٔ اصلی: گلشن راز
مثنوی گلشن راز مهم‌ترین و مشهورترین اثر منظوم محمود شبستری است که در بردارندهٔ اندیشه‌های عرفانی وی و حدود هزار بیت می‌باشد. با وجود حجم اندکش، این کتاب یکی از یادگارهای پرارزش و بلندنام ادبیات عرفانی کهن فارسی است، که در آن بیان مفاهیم صوفیانه با شور، شوق، و روانی ویژه‌ای همراه گردیده‌است. مطابق شیوهٔ معمول عطار و مولانا، در این‌جا نیز، از حکایات و تمثیلات برای بیان و عرضهٔ مؤثّر معانی عرفانی و حکمی استفاده شده‌است.
شبستری این مثنوی را در پاسخ به پرسش‌های امیر حسینی هروی سروده‌است. در هفدهم ماه شوال سال ۷۱۷ فرستاده‌ای از خراسان مشکلات و مسائل مربوط به فهم و تبیین پاره‌ای از رموز و اشارات عرفانی را در قالب نامه‌ای منظوم در مجلسی با حضور شبستری می‌خواند.
این اثر تا کنون به دفعات چاپ گردیده‌است. یکی از موثق‌ترین نسخه‌های چاپ شده به کوشش دکتر جواد نوربخش می‌باشد که براساس ۸ نسخه خطی و ۲ نسخه چاپی معتبر تصحیح و منتشر گردیده‌است.
این کتاب، تا کنون، به زبان‌های ترکی، آلمانی، فرانسوی، انگلیسی، و نیز اردو ترجمه شده‌است.
شرح‌های بر گلشن راز
عارفانی شروح مفصلی بر «گلشن راز» نگاشته‌اند از آن جمله:فرانسوی
- منظومه غنچه باز در شرح گلشن راز جلال الدین علی میر ابوالفضل عنقا عارف قرن سیزدهم هجری
- شرح کمال الدین حسینی اردبیلی (الهی) معاصر شاه اسماعیل اول
- نسایم گلشن از شاه داعی الی الله
- شرح لاهیجی از محمد بن یحیی لاهیجی
- شرح مظفرالدین علی شیرازی
- شرح منسوب به عبدالرحمن جامی
- شرح ادریس بن حسام الدین بدیعی
- شرح شیخ بابا نعمت‌الله بن محمود نخجوانی
- شرح حاج میرزا ابراهیم شریعتمدار سبزواری
- شرح قاضی میر حسین یزدی
- شرح منظوم اسیری
- شرح حسام الدین علی بدلیسی (پدر ادریس بدلیسی نویسندهٔ کتاب هشت بهشت)
- سلام
سعادت نامه
مقالهٔ اصلی
.
سایر آثار
- ترجمه منهاج العابدین (امام محمد غزالی)
- جام جهان‌نما
- رساله احدیّت
- شرح و تفسیر اسماءالله تعالی
پانویس
- ↑ مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز، تألیف شمس‌الدّین محمّد لاهیجی (۹۱۲ هجری قمری)، با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّد رضا برزگر خالقی، و عفّت کرباسی، انتشارات روزبه، تهران، بهار ۱۳۷۸
- ↑ حافظ حسین کربلائی (ابن الکربلائی)، روضات الجنان، تصحیح جعفر سلطان القرائی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران ۱۳۴۹ شمسی
- ↑ گلشن راز، شیخ محمود شبستری، به کوشش و مقدمه و حواشی و تعلیقات دکتر جواد نوربخش، چاپ دوم، انتشارات یلدا قلم، تهران ۱۳۸۲ شابک: ۵-۳۶-۵۷۴۵-۹۶۴
- ↑ تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش دوم، ص۷۶۴
- ↑ صفحهٔ پنج، مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز
- ↑ صفحهٔ پنج، مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز
منابع
جستارهای وابسته
- قرآن
- مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز
- ادبیات عرفانی کهن
- مثنوی گلشن راز
- حافظ
- تجرید (ادبیات)